Οι Ακρίτες

Eτυμολογία

 
Ακρίτας (στην ποντιακή γλώσσα) ή ακρίτης (στην βυζαντινή ιστορία) είναι όρος που προήλθε από την λέξη άκρα, η οποία κατά την βυζαντινή εποχή σήμαινε τα όρια του κράτους.

Τι ήσαν και πού κατοικούσαν

Οι Ακρίτες ήταν ειδικά σώματα στρατιωτών και αξιωματικών, όχι κατ’ ανάγκην χριστιανών κι ελλήνων, στους οποίους το βυζαντινό κράτος είχε αναθέσει την φύλαξη των συνόρων του.
Τον όρο αυτό συναντούμε για πρώτη φορά στο έργο του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου «Περί βασιλείου τάξεως» (Ι.489, 6η έκδ. Βόννης) και αργότερα στην περίφημη πραγματεία «Περί παραδρομής πολέμου» (22 εκδ. Βόννης σ. 160) σε διάφορα άλλα έργα της βυζαντινής περιόδου, στα ποιήματα του Θεόδ. Πτωχοπρόδρομου και κυρίως στο έπος του Διγενή Ακρίτα.

Ειδικοί φρουροί των συνόρων και προνόμια αυτών

Το σύστημα της φρουρήσεως των συνόρων του κράτους με ειδικές για αυτό στρατιωτικές δυνάμεις (τους ακρίτες) το οποίο καταρχάς θέσπισαν οι ρωμαίοι αυτοκράτορες Τιβέριος και Δρούσος και στη συνέχεια συστηματοποιησαν οι Σεπτίμιος Σεβήρος και Αλέξανδρος Σεβήρος,διατηρήθηκε στους επόμενους αιώνες της βυζαντινής αυτοκρατορίας και οργανώθηκε τελειότερα κατά τον 7ον και 8ον αιώνα, κυρίως όταν η αυτοκρατορία οργανώθηκε σε θέματα,(διοικητικές περιφέρειες) προκειμένου να επιτευχθεί με τρόπο αποτελεσματικό ο σκοπός της φύλαξης των συνόρων της εκτεταμένης αυτοκρατορίας σε μια εποχή όπου η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία δεν αποτελούσε θεσμό του επίσημου κράτους.
Σε κάθε θέμα υπήρχαν στρατιωτικά χωράφια (στρατιωτοτόπια) τα οποία παραχωρούνταν σε άνδρες που τα καλλιεργούσαν αλλά και ταυτόχρονα είχαν την υποχρέωση να στρατεύονται και να φυλάσσουν τα σύνορα. Οι ακρίτες αυτοί είχαν φορολογική ατέλεια.Τα χωράφια μεταβιβάζονταν κληρονομικά υπο τον όρον της στρατεύσεως και των γιών τους. Επειδή όμως οι κατά καιρούς ισχυροί κατάφερναν να σφετερισθούν είτε με τη βία είτε με τη μέθοδο των δανείων τις εκτάσεις αυτές, πολλές φορές εκδόθηκαν αυτοκρατορικές διατάξεις οι οποίες και ακύρωναν τις αγοραπωλησίες των κτημάτων αυτών και διέτασσαν την απόδοση τους στους πρώτους κυρίους ή τους κληρονόμους αυτών.

Καταξίωση της τάξεως των ακριτών

Το στρατιωτικό επάγγελμα του ακρίτη ήταν κατά τους 8ο , 9ο , και 10ο αιώνα πολύ προσοδοφόρο και οι ακρίτες της εποχής εκείνης ήταν πολύ πλούσιοι. To επάγγελμα – αξίωμα του ακρίτα δινόταν σε κάποιον με «αυτοκρατορική βούλα» δηλαδή μετα από ειδική απόφαση του αυτοκράτορα. Κατά συνέπειαν είχαν συμφέρον να φυλάσσουν με ασφάλεια την χώρα την οποία το κράτος είχε εμπιστευθεί σε αυτούς και προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες στο κράτος. Το σύστημα της φρουρήσεως των συνόρων του βυζαντινού κράτους από τους ακρίτες κάτω από τις επικρατούσες την εποχή εκείνη συνθήκες ήταν απολύτως αναγκαίο και επιβεβλημένο για την διατήρηση της υποστάσεως του κράτους και ο λόγος που επι αιώνες διασώθηκε το βυζαντινό κράτος από τις επιδρομές των βαρβάρων, δεδομένου ότι δεν εφαρμοζόταν το σύστημα της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας των πολιτών όπως σήμερα.
Επόμενο ήταν ότι το τέλος του θεσμού των ακριτών θα επέφερε και το τέλος του βυζαντινού κράτους. Ετσι, όταν επι αυτοκρατορίας και στραταρχίας Νικηφόρου Φωκά (963-969) οι βυζαντινοί με την βοήθεια και των ακριτών συνέτριψαν τους Αραβες και επεκτάθηκαν τα σύνορα του βυζαντινού κράτους στην Συρία και στην Μεσοποταμία, θεωρήθηκε ότι δεν χρειάζεται να προσέχουν τόσο πολύ τα ακριτικά σώματα κι άρχισε να μειώνεται η σπουδαιότητα και η πολιτειακή και κρατική προσοχή προς τους ακριτες. Οι Ακρίτες φρουρούσαν τα Βυζαντινά σύνορα από τους εχθρούς. Οι Ακρίτες έγιναν γνωστοί γιατί πολέμησαν και νίκησαν τους ΄Αραβες από τον Εύξεινο Πόντο έως τη Μεσοποταμία. ΄Ηταν θαυμαστοί και γι' αυτό τους εξύμνησαν στα ακριτικά τραγούδια. Η αυτοκρατορία τους έδινε γη για καλλιέργεια (στρατιωτόπια), άλογα και πανοπλίες. Επίσης τους απάλλαζε από τους φόρους. Ο πιο ξακουστός Ακρίτας ήταν ο Βασίλειος Διγένης. Οι Ακρίτες εξαφανίστηκαν λόγω του ότι ο Νικηφόρος Φωκάς νίκησε τους ΄Αραβες και έτσι δεν πλέον υπήρχε κίνδυνος.

Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Μονομάχος κατάργησε την φορολογική ατέλεια των ακριτικών κτημάτων και διέλυσε πολλές ακριτικές φρουρές,
Η πολιτική αυτή υπήρξε ολέθρια για το βυζαντινό κράτος διότι επωφελήθηκαν οι Σελτζούκοι Τούρκοι για να διεισδύσουν στην χώρα.
Μετά τον Κωνσταντίνο τον Μονομάχο η φορολογική ατέλεια των ακριτών επανήρχετο και καταργούνταν μέχρις ότου ήταν τέτοια η παραμέληση των ακριτών ώστε άλλοι αδιαφόρησαν εντελώς για τα καθήκοντά τους και άλλοι έφτασαν μέχρι του σημείου να προσχωρήσουν στους Τούρκους.

Η ζωή των ακριτών και οι απολαυές τους

Οι ακρίτες της βυζαντινής εποχής με τη ζωή την οποία ζούσαν, με τις εκτάσεις τους, τις απολαυές του τα προνόμια και τα αξιώματά τους αποτελούσαν περίβλεπτη κοινωνική τάξη μέσα στη βυζαντινή κοινωνία την στρατιωτική αριστοκρατία της εποχής τους. Φημιστές οικογένειες ακριτών υπηρξαν οι Δούκες, Αργυροί, Φωκάδες, Μελισσηνοί, Μαλεϊνοι κ.α.
Η διαπαιδαγώγηση και η ζωή τους σκοπό είχαν να τους κάνουν ικανότερους για την στρατιωτική ζωή για την οποία προωρίζονταν, για την πάλη με τους βαρβάρους, με τα άγρια θηρία των απεράντων οροσειρών και δασών των συνόρων του κράτους προς Συρία και Μεσοποταμία.
Η πνευματική μόρφωση δεν ήταν σημαντική γι’ αυτούς και οι γραμματικές τους γνώσεις ήσαν λίγες. Η μόρφωση τους ήταν κυρίως θρησκευτική. Αγαπούσαν τα τραγούδια και έφεραν μαζί τους εκτός από το όπλο τους και ένα μουσικό όργανο.
Τα σπίτια τους ήταν πάντα ανοιχτά και το τραπέζι τους πάντα πλούσια στρωμένο. Ησαν φιλόξενοι και στο τέλος των συμποσίων τους, στα οποία παρακάθονταν πολλοί, ακούγονταν τα πολεμικά τους κατορθώματα και οι ηρωισμοί τους. Από τα τραγούδια αυτά δημιουργήθηκαν έπη ανάλογα των ομηρικών με τα οποία υμνούνται ακριτικοί ήρωες και κυρίως ο Διγενής Ακρίτας, ο Αρμούρης, ο Ανδρόνικος, ο Βάρδας, ο Φωκάς, ο Νικηφόρος, ο Πετροτράχηλος, ο Πορφύρης κ.α.

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΔΙΓΕΝΗΣ ΑΚΡΙΤΑΣ
H αλήθεια και ο θρύλος

Πού συναντάται ο Διγενής Ακρίτας.