Η ΟΠΛΙΤΙΚΗ ΦΑΛΑΓΓΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

"Δεν λογαριάζω ουδέ ψηφώ κανέναν των ανθρώπων,
εγώ για τάχος των ποδιών ή δυναμοχεριά
καί αν έχει την δύναμη καί την γροθιά Κυκλώπων
μα κι αν νικά στο τρέξιμο της Θράκης τον Βοριά,
κι αν έχει από τον Τιθωνό πιότερα τούτος κάλλη,
κι από τον Μίδα τον πολύ πιο πλούσιος αν γενεί,
καί αν ξεπερνά τον Πέλοπα στην αρχοντιά την άλλη
καί αν έχει την γλυκόλαλη του Αδράστου τη φωνή,
καί αν έχει πάσα χάρη του, δίχως λεβεντιά νάχει!
γιατ' άνδρας δεν είναι τούτος -του κάκου- αν δεν μπορεί
τους ματωμένους σκοτωμούς να βλέπει μεσ' στη μάχη
καί στον εχθρό όλο πιο κοντά να πάει καί να βαρεί.
Να, τούτη είν' παλικαριά, τ' ατίμητο στεφάνι
π' αξίζει να φορεί στον κόσμο κάθε νιος."
(ΤΥΡΤΑΙΟΣ).

~~**~~**~~**~~**~~**~~**~~**~~**~~**~~**~~**~~**~~

Κατά την αρχαϊκή περίοδο διαμορφώθηκε ο τρόπος οργάνωσης και παράταξης της φάλαγγας κατά τη μάχη. Οι οπλίτες τοποθετούντο ο ένας δίπλα στον άλλο σχηματίζοντας ένα τείχος με τις ασπίδες τους, ενώ οι ώμοι τους ακουμπούσαν μεταξύ τους. Λόγω του σχήματος και του τρόπου στήριξης της ασπίδας κάθε οπλίτης κάλυπτε το μισό από το σώμα του ενώ το υπόλοιπο μισό προστατευόταν από αυτόν που βρισκόταν δεξιά του.
Επομένως κάθε οπλίτης ήταν υπεύθυνος για την ασφάλεια του διπλανού και αν δείλιαζε θα έθετε σε κίνδυνο τη συνοχή ολόκληρης της φάλαγγας. Πίσω από την πρώτη σειρά των οπλιτών παρατάσσοταν οι υπόλοιποι συμπολεμιστές τους σε βάθος συνήθως οκτώ ανδρών, αν και υπήρχε το ενδεχόμενο παράταξης σε αραιότερη ή πυκνότερη διάταξη απο 4 έως 16 σειρές.
Το βάθος της φάλαγγας αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα για τους στρατηγούς της εποχής. Εαν δεν ήταν αρκετό η παράταξη κινδύνευε από "παράρρηξιν", δηλαδή διάσπαση από πυκνότερα οργανωμένους αντιπάλους, αν αντίθετα η παράταξη διέθετε μεγάλο βάθος περιοριζόταν σε μήκος, συνεπώς αυξάνονταν ο κίνδυνος κύκλωσης από όλες τις πλευρές.
Η μεγάλη μεταβολή στην τακτική της φάλαγγας σημειώθηκε από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώντα ο οποίος επινόησε τη τακτική της λοξής φάλαγγας. Για τον ακριβή τρόπο λειτουργίας της οποίας υπάρχουν αρκετές διαφωνίες.
Ο τρόπος λειτουργίας της λοξής φάλαγγας ήταν ίσως περισσότερος σύνθετος και περιλάμβανε την τμηματική εμπλοκή δυνάμεων στην μάχη, ενώ ασαφής παραμένει ο ρόλος του επίλεκτου σώματος του ιερού λόχου.